TAKIM:Tubiflorales
FAMiLYA:Lamiaceae
CiNS:Ocimum
TÜR:
Ocimum Basillicum L.
KÖKENi VE YAYILIġI: Nane, kekik ve yabani kekiğin akrabasıdır. Kökeni güney Asya özellikle
Hindistan'dır. Uzak ülkelerden onu ilk defa getiren iskender'dir. Fesleğen Sezar'ların Roma'sında
XII. Yüzyılda güney Fransa'da ekilip
biçilen bir bitkiydi.
BiTKiSEL ÖZELLiKLERi: Fesleğen tek yıllık bir bitkidir. ince, dallanmış kökleri vardır. Dallanmış veya dallanmamış dik veya yarı dik, 50-60 cm yükseklikte
saplara sahiptir.
Yapraklar çeşitlere göre
değişmekle birlikte genellikle yumurtamsı uzun, taban kısmı küt, az dişli
ve saplıdır. Tabandan itibaren
dallanma veya dallanmayansap veya yapraklar çıplak ve zayıf tüylüdür. Yaprak rengi açık yeşilden koyu yeşile kadar değişir. Az veya çok fazla olan yaprak yüzü bazende dalgalıdır. Büyük veya küçük yapraklar vardır. Çiçek sapın ucunda bulunur. Çiçekler genelde altısı bir arada bulunan başak görünümündedir. Alt
kısmında başaktaki çiçekler seyrek, üst kısmında sıktır. Taç yapraklar beyaz renklidir. Meyvesi yumurta
şeklinde uzunumsu eliptik şekle kadar değişir. Karın kısmı keskin
köşelidir. Uzunluğu 1,5-2,0 mm,
kalınlığı ise genellikle 1. 0 mm kadardır. Hilum daha açık renkli ve belirgindir. Meyvenin yüzeyi kırışık ve damarlıdır. Rengi koyu kahverengidir.
ETKEN MADDESi:Çiçekler dalı veya yapraklarının distilasyonu ile uçucu yağ elde edilir. Uçucu yağın oranı
%0. 1-0.
45 arasındadır. Uçucu yağın
en önemli kısmını methyl cavicol
(estragol), lilanol ve acimine teşkil eder. Herbada doneli maddeler vardır. Ticari ölçüde yağ birimi
bilinmemektedir. Deneme, ekimleri dönümünden 2-4 kg yağ alınabileceğini göstermiştir. Buhar destilasyonu ile ayrılan yağından 37 bileşik (madde) tespit edilmiştir. Fidedeki önemli yağ maddesi methyleugenol 'dür.
Dorg olarak
sap, yaprak ve çiçekleri
kullanılır.
FAYDALANMA YÖNLERi: Fesleğen çok uzun zamandan beri ilaç olarak kullanılan güzel kokulu bir bitkidir. Halk arasında birçok hastalığa karşı kullanılmasına karşın modern ilaçlarda önemli bir yeri yoktur. Öksürükte, mide rahatsızlıklarında, idrar yolları hastalıklarında, streste ve çeşitli
çayların bileşiminde
kullanılır. ilaç sanayinde,
yiyecek endüstrisinde konserve yiyeceklerde ve içkilerde kullanılır ve bakterilere
karşı koruyucu bir özelliği vardır.
Fesleğen kokusu
sivrisinek ve tahta
kurusu gibi haşaratı kaçırır. Zafiyeti ve hazımsızlığı giderir, arı sokmalarında faydalanılır.
YETiġTiRiLMESi: Fesleğen yabancı ot bulunmayan temiz bir tarla ister. Ekim nöbetinde çiftlik
gübresi ile iyi gübrelenmiş çapa bitkisinden sonra gelmesi önerilmektedir. Tarlavari üretimde
tohum direkt tarlaya mibzerle ekilebilir. Bu durumda dekara kullanılacak tohumluk miktarı 0,6-1,0 kg civarındadır. Sıra
arası ise 30-40 cm' dir. Ekim soğuk bölgelerde don tehlikesi geçtikten
sonra yapılmalıdır. Ege bölgesinde
eğer ön sulama olanağı varsa eylül ayında ekmek en uygunudur. Eğer ekim sonbaharda yapılamayacak
durumda ise ilkbaharda erken ekime gidilmesi gerekmektedir. Soğuk bölgelerde sonbaharda ekme olanağı
bulunmadığından zorunlu olarak ilkbaharda ekim yapılmaktadır. Ancak aslında bu bölgelerde ilkbaharda da tarlaya geç girilebildiği ve son don tehlikesi geç ilkbahar' da ortadan kalktığından bu tarihlerden sonra
yapılan ekimlerle oldukça geç kalınmaktadır. işte bu geç durumu gidermek için direkt tarlaya ekim yanında
fide şeklinde
üretimde söz konusudur. Bu durumda kıştan yastıklara ekim yapılmakta
ilkbahar da fideler
tarlaya 30 x 25 cm aralıklarla şaşırtılmaktadır. Yastıklara 60-80 gr tohum bir dekar yer için yeterli fideyi
sağlayabilmektir.
Fesleğen bol besinli
toprakları tercih eden bir bitkidir. Bu nedenle zengin topraklarda yetiştirilmesi yanında
üretiminde kimyasal
gübrelerinde
kullanılması gerekmektedir. Bunun için
ekiminde dekara 4-6
kg
n, 3-5 kg p2o5 ve 10-12 kg/da k2o verilmesi
önerilmektedir. Ancak
bu miktarlar fakir
topraklarda en az 1/3 oranında arttırılmalıdır.
Fesleğenin
vegetasyon
devresi esnasında en
önemli
sorunu yabancı otlarla mücadeledir.
Özellikle kurak bölgelerde yabancı ot yanında sulamada iyi bir gelişim için üzerinde durulması gereken kültürel önlemlerdendir.
HASAT: Biçme genel olarak çiçeklenme başlangıcında yapılır.
Uygun yıllarda birden fazla biçim söz
konusudur. Ege koşullarında verim, geciktikçe azalmakla beraber üç biçim yapılabilmiştir. Biçimi takiben
bitkileri sıkı demet yapmadan taşımalı ve 30-35 c de kurutmalıdır.
VERiM: Almanya şartlarında ortalama drog herba verimi 80-150 kg/ da arasında değiştiği belirtilmektedir.
Eğer ikinci biçim yapılabilir
ise bunun 200 kg/da'ı bulabileceği
bildirilmektedir. Ege koşullarında ise yapılan ön araştırmalarında drog herba miktarının 350 kg/da 'ı bulduğu saptanmıştır.
HASTALIK VE ZARARLILARI:
Fesleğende en fazla görünen hastalık
mantarların yaptıkları yaprak lekeleridir.
Genç devrede yaprak
bitkilerinin de zararı
oldukça büyük olmaktadır.
KULLANILAN BiTKi KISMI: Herba Basilici
ETKEN MADDELERi: Fesleğenin çiçekli dal ve yapraklarının destilasyonu ile uçucu yağ elde edilmektedir. Uçucu yağ oranı %0.1- %0.45 arasında değişir. Uçucu yağın en önemli kısmını methylcavucol (astragol) ve linalol teşkil
eder. Ayrıca fesleğen herbasında taneli maddelerde vardır. Fesleğen midevi, balgam
söktürücü ve idrar yolları
antiseptiği olarak
kullanılır.
